جراحی تیروئید یکی از رایج‌ترین درمان‌هایی است که برای مشکلات غده تیروئید تجویز می‌شود؛ اما یکی از سوالاتی که برای بسیاری از بیماران این جراحی پیش می‌آید، در رابطه با لاغری بعد از عمل تیروئید است. این تغییر وزن که به‌صورت ناگهانی اتفاق می‌افتد، می‌تواند برای بسیاری از افراد نگران‌کننده باشد؛ اما در ادامه دلایل این موضوع را بررسی خواهیم کرد.
برای درک بهتر این موضوع که بعد از جراحی تیروئید چه کنیم، باید بدانید که تیروئید چیست. تیروئید یک غده به شکل پروانه است که در جلوی گردن قرار گرفته و در تنظیم سوخت‌وساز، انرژی بدن، عملکرد قلب و حتی خلق‌وخو تاثیر دارد. حال زمانی‌که این غده دچار اختلالاتی چون پرکاری تیروئید، کم‌کاری تیروئید، توده‌های مشکوک یا سرطان می‌شود، پزشک تصمیم به جراحی و برداشت بخشی از این غده می‌گیرد.
بعد از جراحی، بدن وارد مرحله تازه‌ای، یعنی سازگاری می‌شود. در برخی از مواقع که پزشک تیروئید را به‌طورکامل برمی‌دارد، باید هورمون‌های جایگزین را به‌صورت دارو برای بیمار تجویز کند. در چنین شرایطی، سطح کلسیم نیز دچار نوسان می‌شود و بیماران در چنین شرایطی باید ید درمانی را شروع کنند. در ادامه به بررسی اتفاقات بعد از جراحی تیروئید می‌پردازیم تا درک مناسبی از این شرایط پیدا کنید.
چرا بعد از جراحی تیروئید لاغر می‌شویم؟
یکی از شایع‌ترین اتفاقاتی که بعد از جراحی تیروئید برای بیماران پیش می‌آید، لاغری بعد از عمل تیروئید است. این موضوع شاید برای برخی از بیماران خوشایند باشد، اما در برخی دیگر از افراد ممکن است باعث نگرانی شود؛ به‌خصوص زمانی‌که کاهش وزن ناگهانی و بدون برنامه‌ریزی قبلی رخ دهد.
اگر بخواهیم این موضوع را به‌گونه‌ای که قابل درک باشد توضیح دهیم، باید متابولیسم بدن بعد از جراحی را بررسی کنیم. همان‌طورکه گفتیم، غده تیروئید وظیفه تولید و ترشح یکسری از هورمون‌ها را برعهده دارد که این هورمون‌ها در تنظیم متابولیسم بدن نقش دارند.
منظور از تنظیم متابولیسم این است که هورمون‌های تولیدی از تیروئید تعیین میکنند بدن با چه سرعتی کالری بسوزاند، چطور از انرژی استفاده کند و حتی دمای بدن در چه سطحی بماند. حال زمانی که پزشک، بخش یا تمام غده تیروئید را بردارد، سطح هورمون‌هایی که از این غده ترشح می‌شوند به‌طور ناگهانی کاهش پیدا میکنند.
عمده دلایل لاغری بعد از جراحی تیروئید معمولا شامل موارد زیر است:
- تغییر در سطح هورمون‌ها و اختلال موقت در تعادل متابولیسم
- استفاده نادرست یا تاخیری از داروهای جایگزین (مثل لووتیروکسین)
- کاهش اشتها یا حالت تهوع ناشی از استرس عمل
- اضطراب یا افسردگی پس از جراحی که بر تغذیه تاثیر می‌گذارد
سوالی که در چنین موقعیتی برای بیماران پیش می‌آید، این است که آیا لاغری بعد از عمل تیروئید طبیعی است یا باید نگران شد؟ در پاسخ به این افراد باید گفت لاغری تدریجی و خفیف در هفته‌های ابتدایی بعد از جراحی تیروئید طبیعی است، اما اگر شما کاهش وزن شدید دارید و همراه با کاهش وزن مشکلاتی چون ضعف عمومی، بی‌اشتهایی و اختلال در خواب و تمرکز را تجربه می‌کنید، باید حتما این موضوع را به پزشک خود اطلاع دهید تا کنترل‌های لازم صورت گیرد. راهکارهایی که برای کنترل این شرایط وجود دارد عبارتند از:
- هورمون TSH باید منظم و دقیق بررسی شود.
- بیمار باید بعد از جراحی خواب کافی و آرام داشته باشد و از استرس نیز به‌دور بماند.
- بیمار باید رژیم غذایی پرکالری و مغذی داشته باشد؛ البته زیر نظر پزشک و متخصص.
- بیمار باید آزمایش و پیگیری‌ها منظم انجام دهد تا از افت کلسیم و سایر اختلالات جلوگیری کند.
منظور از ید درمانی بعد از جراحی تیروئید چیست؟
ید درمانی بعد از جراحی تیروئید که با نام علمی ید رادیواکتیو (RAI) شناخته می‌شود، یکی از روش‌های درمانی مکمل برای پس از جراحی غده تیروئید است؛ به ویژه برای آن دسته از بیمارانی که به‌دلیل سرطان جراحی تیروئید انجام داده‌اند.
ید درمانی بعد از جراحی تیروئید با دوز کنترل شده‌ای از ید رادیواکتیو انجام می‌شود. بیمار باید دوز مناسب از رادیواکتیو را به‌صورت خوراکی مصرف کند. این کار از آن جهت اهمیت دارد که مصرف رادیواکتیو روی سلول‌های باقی‌مانده تیروئید یا سلول‌هایی که ممکن است همچنان سرطانی باشند اثر می‌گذارند و آن‌ها را از بین می‌برند.
در رابطه با اینکه ید درمانی بعد از جراحی تیروئید چقدر طول می‌کشد باید گفت بسته به شرایط بیمار، نوع و شدت بیماری و نظر پزشک این پروسه درمان چند هفته تا چند ماه بعد از جراحی باید انجام شود. البته نکته قابل‌توجه این است که بیمار قبل از انجام این درمان باید در وضعیت کم‌یود قرار بگیرد. از همین رو تحت نظر پزشک باید یک رژیم کم‌ید را تا دو هفته رعایت کند. علاوه‌براین، ممکن است پزشک مصرف داروی هورمون تیروئید را نیز متوقف کند تا سطح TSH بالا برود و سلول‌های تیروئیدی باقی‌مانده مقدار ید بیشتری جذب کنند.
بعد از ید درمانی رعایت یکسری از مراقبت‌ها الزامیست. برای مثال یکی از مهم‌ترین نکات ایمنی که باید رعایت شود، جلوگیری از تماس نزدیک با دیگران برای چند روز است، زیرا بدن بیمار در پروسه ید درمانی مقدار کمی اشعه از خود منتشر می‌کند که می‌تواند برای دیگران خطرناک باشد.
نکته مهم این است که همه بیماران نیاز به ید درمانی ندارند. این روش بیشتر در مواردی استفاده می‌شود که احتمال عود سرطان وجود دارد یا سلول‌های سرطانی در بدن باقی مانده‌اند. افرادی که تیروئیدشان به‌دلیل گره‌های خوش‌خیم یا پرکاری غیرسرطانی جراحی شده‌اند، معمولا به ید درمانی نیاز ندارند.
ضرورت استفاده از مکمل‌های کلسیم بعد از جراحی تیروئید
یکی دیگر از موقعیت‌هایی که بعد از جراحی تیروئید با آن مواجه می‌شوید، مصرف مکمل‌های کلسیم است. افت کلسیم خون یکی از مشکلات شایعی است که برخی بیماران بعد از جراحی غده تیروئید با آن مواجه می‌شوند و معمولا با توصیه پزشک باید برای مدت‌زمانی از مکمل‌های کلسیم استفاده کنند. اما علت افت کلسیم بعد از عمل تیروئید چیست؟
در حین جراحی تیروئید، ممکن است غدد کوچکی به نام پاراتیروئید که در نزدیکی تیروئید قرار دارند، به‌طور موقت یا دائم آسیب ببینند یا جریان خون آن‌ها مختل شود. این غدد وظیفه تنظیم سطح کلسیم خون را دارند. اگر عملکردشان دچار اختلال شود، ممکن است سطح کلسیم بعد از جراحی تیروئید به‌شدت کاهش یابد، حالتی که به آن هیپوکلسمی گفته می‌شود. علائمی که می‌توانند نشان‌هنده افت کلسیم باشند عبارتند از:
- گزگز دست و پاها
- انقباض‌های عضلانی
- گرفتگی عضلات
- در موارد شدیدتر، بی‌حسی و تشنج
دکتر با مشاهده این علائم، مصرف قرص‌های کلسیم بعد از جراحی تیروئید به همراه ویتامین D برای جذب بیشتر کلسیم را برای بیمار شروع می‌کند.
برای پیشگیری از افت کلسیم، برخی پزشکان از همان روزهای اول بعد از جراحی، مکمل تجویز میکنند. در موارد خفیف، مصرف قرص کافی است، اما در شرایط شدید، ممکن است نیاز به تزریق وریدی کلسیم در بیمارستان باشد. مدت زمان مصرف مکمل‌های کلسیم بستگی به وضعیت عملکرد پاراتیروئید دارد.
در اغلب موارد، غدد پاراتیروئید طی چند هفته تا چند ماه به حالت طبیعی بازمی‌گردند و مصرف مکمل قطع می‌شود. اما در موارد نادر، افت کلسیم دائمی است و بیمار باید به‌صورت بلندمدت مکمل مصرف کند. پیگیری منظم آزمایش کلسیم خون و TSH پس از عمل، کلید اصلی در مدیریت صحیح این وضعیت است.
علت تغییر صدا بعد از جراحی تیروئید چیست؟
از دیگر عوارض احتمالی جراحی تیروئید، می‌توان به تغییر صدا که ممکن است به شکل گرفتگی، خش‌دار شدن یا حتی قطع صدا بعد از جراحی تیروئید بروز کند اشاره کرد. علت اصلی این اتفاقات را می‌توان آسیب دیدن عصب راجعه حنجره (Recurrent Laryngeal Nerve) دانست؛ این عصب از کنار غده تیروئید می‌گذرد و وظیفه کنترل حرکت تارهای صوتی را برعهده دارد.
گاهی‌اوقات در حین جراحی به این عصب آسیب وارد می‌شود یا تحت فشار و التهاب قرار می‌گیرد. اگر آسیب موقتی باشد، ممکن است تا چند هفته درگیر مشکلات مربوط به صدا باشید و بعد به حالت عادی برگردید. اما در برخی از موارد که بسیار نادر نیز است، امکان دارد این عصب به‌شدت آسیب ببیند یا قطع شود که در این صورت تغییر صدا یا قطع صدا بعد از جراحی تیروئید دائمی خواهد بود.
درمان بسته به شدت مشکل متفاوت است. در موارد خفیف، گفتاردرمانی و تمرین‌های صوتی می‌تواند به بهبود صدا کمک کند. در موارد شدیدتر، ممکن است نیاز به بررسی تخصصی با لارنگوسکوپی یا حتی مداخلات جراحی باشد. پیگیری منظم و مراجعه به متخصص گوش و حلق و بینی برای ارزیابی وضعیت تارهای صوتی بعد از عمل بسیار مهم است.
تغذیه بعد از جراحی تیروئید باید چگونه باشد؟
تغذیه مناسب بعد از جراحی تیروئید نقش مهمی در بهبود سریع‌تر بدن و حفظ تعادل هورمونی دارد. نکات تغذیه‌ای مهم عبارت‌اند از:
- مصرف منابع کلسیم مانند لبنیات کم‌چرب، بادام و کلم بروکلی (برای پیشگیری از افت کلسیم)
- دریافت پروتئین کافی از منابعی مانند تخم‌مرغ، مرغ و ماهی برای ترمیم بافت‌ها
- رعایت رژیم کم‌ید در صورت نیاز به ید درمانی پس از عمل
- نوشیدن آب کافی برای جلوگیری از یبوست ناشی از کاهش تحرک
- مصرف میوه و سبزیجات تازه برای دریافت فیبر، ویتامین‌ها و آنتی‌اکسیدان‌ها
- پرهیز از کافئین زیاد، الکل و غذاهای سنگین یا پرچرب در هفته‌های اول
جمعبندی
بعد از جراحی تیروئید، بدن تغییرات هورمونی و فیزیولوژیک مختلفی را تجربه می‌کند که این تغییرات ممکن است با لاغری بعد از عمل تیروئید، افت کلسیم یا حتی قطع صدا بعد از جراحی تیروئید همراه باشد. در برخی بیماران، با توجه به شرایطی که دارند، ید درمانی بعد از جراحی تیروئید شروع می‌شود. انجام چکاپ‌های لازم، مصرف مکمل‌های مناسب و رعایت رژیم غذایی از جمله کارهایی هستند که نقش مهمی در کنترل این شرایط دارند. با مراقبت صحیح، بیشتر این عوارض قابل مدیریت هستند و کیفیت زندگی بیمار به‌خوبی حفظ خواهد شد.
