در دستهبندی گروه بیماریهای تیروئید، یکی از مهمترین موضوعات، بررسی اختلالات عملکردی تیروئید است. عملکرد تیروئید به تولید و ترشح هورمونهای تیروئیدی (T3 و T4) بستگی دارد که نقشی کلیدی در تنظیم متابولیسم، رشد و عملکرد ارگانهای مختلف بدن دارند. هرگونه اختلال در این عملکرد، میتواند منجر به دو حالت اصلی شود:
🔵 ۱. پرکاری تیروئید (Hyperthyroidism)
پرکاری تیروئید زمانی رخ میدهد که غده تیروئید بیش از حد طبیعی، هورمون تولید میکند. این حالت باعث افزایش متابولیسم بدن و بروز علائم متعددی میشود.
✅ علائم پرکاری تیروئید:
- کاهش وزن ناخواسته
- ضربان قلب سریع یا نامنظم
- احساس گرمای مداوم
- تعریق زیاد
- اضطراب و بیقراری
- لرزش دستها
- اختلال خواب
- افزایش اشتها
- تغییرات قاعدگی
- بیرونزدگی چشمها (در بیماری گریوز)
✅ شایعترین علل پرکاری تیروئید:
- بیماری گریوز (Graves’ disease): شایعترین علت، بیماری خودایمنی.
- ندولهای سمی (Toxic nodular goiter): ندولهای خودمختاری که هورمون تولید میکنند.
- تیروئیدیت (مانند تیروئیدیت تحت حاد یا پس از زایمان): التهاب موقتی تیروئید با ترشح هورمون ذخیرهشده.
✅ درمان پرکاری تیروئید:
- داروهای ضد تیروئید (مثل متیمازول)
- ید رادیواکتیو برای تخریب سلولهای تیروئیدی
- جراحی (تیروئیدکتومی) در موارد خاص
🔵 ۲. کمکاری تیروئید (Hypothyroidism)
کمکاری تیروئید زمانی است که غده تیروئید هورمون کافی تولید نمیکند. این حالت باعث کند شدن متابولیسم بدن میشود.
✅ علائم کمکاری تیروئید:
- خستگی و بیحالی
- افزایش وزن بدون دلیل
- احساس سرما
- خشکی پوست
- یبوست
- اختلالات حافظه یا افسردگی
- ریزش مو
- کاهش ضربان قلب
- اختلالات قاعدگی یا ناباروری
- تورم صورت یا پلکها
✅ شایعترین علل کمکاری تیروئید:
- بیماری هاشیموتو (Hashimoto’s thyroiditis): شایعترین علت، بیماری خودایمنی.
- درمانهای تیروئیدی قبلی (جراحی، ید رادیواکتیو)
- کمبود ید در رژیم غذایی
- داروهایی مثل آمیودارون یا لیتیوم
✅ درمان کمکاری تیروئید:
- مصرف روزانه قرص لووتیروکسین (هورمون مصنوعی T4)
- تنظیم دوز با توجه به آزمایشهای TSH
🔵 ۳. اختلالات عملکردی گذرا و خاص
برخی شرایط ممکن است منجر به اختلالات موقتی عملکرد تیروئید شوند:
- تیروئیدیت پس از زایمان
- تیروئیدیت ویروسی (دکرون)
- تیروئیدیت بدون درد
- اختلالات هیپوفیز و هیپوتالاموس که باعث اختلال در تولید TSH میشوند (ثانویه یا ثالثیه)
🔬 تشخیص اختلالات عملکردی تیروئید
تشخیص اغلب با آزمایش خون انجام میشود:
| آزمایش | کاربرد |
|---|---|
| TSH | غربالگری اولیه عملکرد تیروئید |
| Free T4 و Free T3 | بررسی دقیقتر برای نوع اختلال |
| آنتیبادی ضد تیروئید | بررسی بیماریهای خودایمنی (مثل TPOAb و TRAb) |
| سونوگرافی تیروئید | بررسی ندولها یا التهاب |
| اسکن رادیونوکلئید | بررسی فعالیت تودههای تیروئید |
✳️ نتیجهگیری
اختلالات عملکردی تیروئید، شامل پرکاری و کمکاری تیروئید، از مشکلات شایع غدد درونریز هستند که میتوانند تأثیر زیادی بر سلامت عمومی، خلق و خو، وزن، انرژی و حتی باروری داشته باشند. تشخیص زودهنگام و درمان مناسب، نقش کلیدی در جلوگیری از عوارض جدی این بیماریها ایفا میکند.
