درباره هیپرپاراتیروئیدیسم ثالثیه بیشتر بدانید...

هیپرپاراتیروئیدیسم ثالثیه (Tertiary Hyperparathyroidism) یک وضعیت نادر است که در نتیجه یک اختلال طولانی مدت در غدد پاراتیروئید ایجاد می‌شود. این بیماری معمولاً پس از درمان هیپرپاراتیروئیدیسم ثانویه رخ می‌دهد، و به طور خاص در بیماران مبتلا به نارسایی کلیوی مزمن مشاهده می‌شود.

تعریف و علل هیپرپاراتیروئیدیسم ثالثیه

هیپرپاراتیروئیدیسم ثالثیه به تولید بیش از حد هورمون پاراتیروئید (PTH) توسط غدد پاراتیروئید اشاره دارد که معمولاً در پاسخ به هیپرپاراتیروئیدیسم ثانویه، به خصوص در نارسایی کلیوی مزمن، ایجاد می‌شود. در این وضعیت، غدد پاراتیروئید بزرگ شده و شروع به تولید بیش از حد PTH می‌کنند، حتی پس از آنکه علت اصلی (مانند بیماری کلیوی) درمان یا کنترل شده باشد.

علل هیپرپاراتیروئیدیسم ثالثیه

1. نارسایی کلیوی مزمن:
   در نارسایی کلیوی، کلیه‌ها نمی‌توانند به درستی فسفر را از بدن حذف کنند، که باعث افزایش سطح فسفر خون می‌شود. این افزایش فسفر به نوبه خود منجر به کاهش سطح کلسیم در خون می‌شود. برای جبران این کاهش، غدد پاراتیروئید شروع به تولید هورمون پاراتیروئید بیشتر می‌کنند. در طول زمان، این تحریک مزمن ممکن است باعث هایپرتروفی (افزایش اندازه) غدد پاراتیروئید شود و هیپرپاراتیروئیدیسم ثالثیه را ایجاد کند.
2. درمان‌های دیالیز:
   بیماران مبتلا به نارسایی کلیوی مزمن که تحت درمان دیالیز قرار دارند، ممکن است به هیپرپاراتیروئیدیسم ثالثیه مبتلا شوند، زیرا دیالیز به تنهایی نمی‌تواند به اندازه کافی سطح فسفر را کاهش دهد و یا مانع از بزرگ شدن غدد پاراتیروئید شود.
3. بیماری‌های دیگر:
   در موارد نادر، هیپرپاراتیروئیدیسم ثالثیه ممکن است پس از درمان هیپرپاراتیروئیدیسم ثانویه به دلیل اختلالات دیگر غدد درون‌ریز نیز ایجاد شود.

علائم هیپرپاراتیروئیدیسم ثالثیه

علائم این بیماری مشابه هیپرپاراتیروئیدیسم اولیه و ثانویه است و شامل موارد زیر می‌شود:

1. هیپرکلسمی (افزایش سطح کلسیم در خون):
   یکی از ویژگی‌های اصلی هیپرپاراتیروئیدیسم ثالثیه، افزایش سطح کلسیم خون است که ممکن است باعث بروز علائم زیر شود:
   • خستگی و ضعف
   • تهوع و استفراغ
   • کاهش اشتها
   • یبوست
   • درد استخوان‌ها و مفاصل
   • سنگ‌های کلیه
2. درد استخوانی:
   افزایش طولانی مدت هورمون پاراتیروئید می‌تواند منجر به افزایش تجزیه استخوان‌ها و در نتیجه درد و کاهش تراکم استخوان‌ها شود.
3. اختلالات قلبی:
   هیپرپاراتیروئیدیسم می‌تواند باعث تغییرات در ضربان قلب و بروز مشکلات قلبی مانند آریتمی‌ها شود.
4. مشکلات گوارشی:
   مشکلات گوارشی مانند حالت تهوع، استفراغ، و کاهش اشتها ممکن است در نتیجه هیپرکلسمی شدید رخ دهند.
5. سنگ‌های کلیه:
   هیپرکلسمی می‌تواند به تشکیل سنگ‌های کلیه منجر شود.

تشخیص هیپرپاراتیروئیدیسم ثالثیه

تشخیص این بیماری معمولاً از طریق آزمایش‌های خون و تصویربرداری صورت می‌گیرد:

1. آزمایش‌های خون:
   • سطح کلسیم خون: در هیپرپاراتیروئیدیسم ثالثیه، معمولاً سطح کلسیم خون بالا است.
   • سطح PTH: سطح هورمون پاراتیروئید در این بیماری به طور قابل توجهی افزایش یافته است.
   • سطح فسفر: معمولاً سطح فسفر در خون افزایش می‌یابد، که در نارسایی کلیوی مشاهده می‌شود.
2. تصویربرداری:
   تصویربرداری از غدد پاراتیروئید (مانند اولتراسوند گردن، سی‌تی اسکن، یا اسکن هسته‌ای)، می‌تواند به شناسایی اندازه و موقعیت غدد پاراتیروئید کمک کند و در تشخیص هیپرپاراتیروئیدیسم ثالثیه مؤثر باشد.

درمان هیپرپاراتیروئیدیسم ثالثیه

درمان هیپرپاراتیروئیدیسم ثالثیه معمولاً به کاهش سطح کلسیم خون و درمان علائم بیماری مربوط می‌شود. روش‌های درمانی شامل موارد زیر هستند:

1. جراحی:
   در بسیاری از موارد، جراحی برداشتن غدد پاراتیروئید بیش از حد بزرگ‌شده، مؤثرترین درمان است. این عمل می‌تواند شامل برداشتن یک یا چند غده پاراتیروئید باشد.
2. مدیریت دارویی:
   • داروهای کاهنده کلسیم: مانند بیسفسفونات‌ها یا کلسی‌میما که برای کاهش سطح کلسیم خون تجویز می‌شوند.
   • کلسیم و ویتامین D: در برخی موارد ممکن است برای کمک به بازگرداندن سطح کلسیم طبیعی به بدن تجویز شوند.
3. دیالیز:
   در بیماران مبتلا به نارسایی کلیوی، دیالیز ممکن است کمک کند تا سطح فسفر و کلسیم خون به حالت طبیعی بازگردد.
4. کنترل وضعیت کلیوی:
   درمان‌های خاص برای بهبود عملکرد کلیه‌ها می‌تواند از ایجاد هیپرپاراتیروئیدیسم ثالثیه پیشگیری کند.

پیش‌آگهی هیپرپاراتیروئیدیسم ثالثیه

پیش‌آگهی این بیماری بستگی به شدت علائم، پاسخ به درمان و وضعیت کلی بیمار دارد. در مواردی که درمان به موقع انجام شود و جراحی موفقیت‌آمیز باشد، پیش‌آگهی ممکن است خوب باشد. با این حال، در برخی بیماران ممکن است نیاز به درمان‌های مداوم و نظارت دقیق باشد.

نتیجه‌گیری

هیپرپاراتیروئیدیسم ثالثیه یک وضعیت نادر است که معمولاً در بیماران مبتلا به نارسایی کلیوی مزمن و درمان‌های دیالیز رخ می‌دهد. تشخیص سریع و درمان مناسب از طریق جراحی و داروها می‌تواند به مدیریت بیماری کمک کند و از عوارض جدی جلوگیری کند.